Doğanın bize sunduğu en güzel hediyelerden biri olan bitkileri çoğaltma hem evimizi yeşillendirmenin hem de doğaya olan bağlılığımızı pekiştirmenin keyifli bir yolu. Aslında bitkiler kendi başlarına çoğalmanın birçok yolunu biliyor. Bizler de bu doğal süreci biraz daha yakından takip ederek sevdiğimiz bitkilerin sayısını artırabilir, bahçelerimizi veya evlerimizi daha da güzelleştirebiliriz. Bu yazımızda gerek deneyimli bahçıvanlar gerek ise yeni başlayanlar için pratik bitki çoğaltma yöntemlerini ele alacağız.
Çelikleme Yöntemi
Çelikleme pek çok bitkide başarılı sonuç verir. Yeni bitkilere para harcamanıza gerek kalmaz. Ana bitkinin genetik özelliklerini taşıyan yeni bitkiler elde edebilirsiniz. İşlem basit bir süreçtir ve herkes pratik bir şekilde uygulayabilir. Çeliklerin boy ve kalınlığı bitkiden bitkiye değişir. Çelik alacağınız kısımdaki yaprakları temizleyip keskin bir aletle düzgün bir kesim yapmanız yeterli.
• Sağlıklı, hastalıksız ve genç bir dal yaprak veya kök parçası seçin.
• Çelik alınacak kısımdaki yaprakları çıkarın ve keskin bir aletle temiz bir kesim yapın. Kesim yerini köklendirme hormonu ile destekleyebilirsiniz.
• Çelikleri suda veya uygun bir köklendirme ortamında (torf perlit karışımı) köklendirebilirsiniz.
• Köklendirme ortamını nemli tutun ve çelikleri direkt güneş ışığından koruyun.
• Kökler belirli bir uzunluğa ulaştığında çelikleri saksıya veya toprağa dikebilirsiniz.
Çelikleme yöntemi güller, begonya, menekşe sardunya biberiye fesleğen nane gibi birçok bitki türünde uygulanabilir. Ancak her bitkinin köklenme özellikleri farklı. Bu anlamda çoğaltmak istediğiniz bitkiyi önceden araştırmanızda fayda var. Çünkü zamanlama çok önemli. Her ne kadar en uygun dönem bitkiye göre değişse de genelde ilkbahar veya yaz aylarını tercih etmelisiniz. Temiz ve keskin alet kullanımı da hastalıkların bulaşmasını önlemek için şarttır. Kendi ellerinizle yetiştirdiğiniz bitkilerle eviniz ve bahçeniz daha da güzelleşecek.
Ayırma Yöntemi
Ayırma yöntemi tek bir ana bitkiden yeni bireyler elde etmenin en basit ve etkili yöntemlerinden biridir. Kökünden veya gövdesinden yeni sürgünler veren bitkiler için idealdir. Bu yöntemde ana bitki, saksısından çıkarılarak dikkatlice bölünür ve her bir bölüm ayrı bir saksıya dikilir. Böylece hem ana bitki korunur hem de yeni bitkiler elde edilir.nİşleme geçecek olursak önce bitkiyi dikkatlice saksısından çıkarıp toprağı köklerden temizleyin. Köklerin sağlığını ve ayrılmaya uygunluğunu kontrol edin. Sonra kökleri parmaklarınızla veya temiz bir bıçakla dikkatlice ayırarak yeni bitki parçaları oluşturun. Her parçada yeterli kök ve gövde olmasına dikkat edin. Ayrılan parçaları yeni saksılara dikip hafifçe sıkıştırın. Benzer yaprak veya çiçek yapısına sahip yeni bitkiler elde etmek için yaygın olarak kullanılır. Örnek olarak sarmaşık, begonya, zakkum ve bazı sukulentler verilebilir. Soğanlı bitkiler (lale, nergis) ana soğanın çevresinde oluşan yavru soğanlarla çoğaltılabilir.
Rizomlu bitkiler (zencefil, zambak) ise rizomun bölünmesiyle yeni bitkilere dönüşür. Diğer yöntemlere göre daha hızlıdır. Ayrılan parçalar çabuk büyür, ana bitkiye zarar vermez ve ana bitkinin özelliklerini koruyarak genetik çeşitliliği düşük tutar.
Tohumla Çoğaltma
Tohumla çoğaltma ile bahçenizde görmek istediğiniz sebzeler, rengarenk çiçekler, ağaçlar ve çalılar tohumla hayat bulabilir. Bu yöntemin avantajlarından biri de cebinizi çok yormadan yeni bitkiler yetiştirebilmenizdir. Ayrıca evde kolaylıkla uygulanabilecek bir metottur. Tohumla çoğaltma sürecinde şu adımlar izlenir:
• Sağlıklı canlı ve çimlenme oranı yüksek tohumlar seçmek önemlidir.
• İyi drene olan besin açısından zengin bir toprak karışımı hazırlanır.
• Tohumlar belirlenen derinliğe ve aralığa uygun olarak toprağa ekilir.
• Tohumların çimlenmesi için uygun sıcaklık nem ve ışık koşulları sağlanır.
• Çimlenen tohumlardan elde edilen fideler düzenli olarak sulanır ve beslenir.
• Yeterince büyüdüklerinde fideler bahçeye veya saksılara dikilir.
Çimlenme bazen uzun sürebilir, bazı bitkiler tohumdan üretildiğinde ana bitkinin özelliklerini tam olarak yansıtmayabilir ve hastalıklara karşı daha hassas olabilirler.
Gövde Çelikleri
Gövde çelikleri, odunsu gövdeli bitkilerde harika sonuç veren bir çoğaltma yöntemidir. Ana bitkinin sağlıklı ve genç bir dalını uygun uzunlukta kesip toprağa dikerek veya suda köklendirerek yeni bir bitki elde edebilirsiniz. En güzel tarafı, yeni bitkinizin ana bitkiyle birebir aynı özellikleri taşımasıdır. Çelik olarak seçeceğiniz dalın sağlıklı, hastalıksız ve zararlılardan uzak olmasına özen göstermelisiniz. Genç ve odunsulaşmaya başlamış dallar çelik almak için idealdir. Çok genç veya yaşlı dallar köklenmekte zorlanabilir. Çelik üzerinde en az 2-3 göz (tomurcuk) bulunmalıdır. Gözler yeni sürgünlerin çıkacağı ve köklerin oluşacağı noktalardır. Çelik, keskin bir aletle eğik olarak kesilmelidir. Alt kesim gözün hemen altından üst kesim ise gözün hemen üstünden yapılmalıdır.
• Toprakta köklendirme: Çelik, hazırlanan köklendirme ortamına (torf perlit karışımı gibi) dikilir. Dikimden önce çeliğin alt kısmına köklendirme hormonu sürülmesi köklenmeyi hızlandırabilir.
• Suda köklendirme: Temiz ve berrak suya konularak köklendirilebilir. Su periyodik bir şekilde değiştirilmelidir.
Gül, ortanca, menekşe, begonya, asma, çilek ve böğürtlen gibi pek çok bitkiyi gövde çelikleriyle kolayca çoğaltabilirsiniz. Hem keyifli hem de ekonomiktir. Bu yöntem sayesinde bahçenizi veya evinizi yeni bitkilerle doldurabilir ve doğaya katkıda bulunabilirsiniz.
Yaprak Çelikleri
Yaprak çelikleri, bitki çoğaltmanın en ilginç yollarından biridir. Bilhassa ev bitkilerinde muhteşem sonuçlar elde edebilirsiniz. Bazı kaktüs türlerinde ve Afrika menekşelerinde de bu yöntem kullanılabilir. Her bitkinin yaprak yapısı farklı olduğundan köklenme süresi ve başarı oranı da değişebilir.
• Ana bitkiden sağlıklı hastalıksız ve canlı bir yaprak seçin. Yaprak ortadan damarına yakın bir yerden kesilmelidir.
• Yaprağın alt kısmındaki damarların bir kısmı kesilir. Böylece köklenme alanı oluşturulur. Bu, köklerin çıkmasını kolaylaştırır.
• Hazırlanan yaprak çelikleri nemli ve iyi drene olan bir toprağa ya da suya yerleştirilir. Toprak karışımı olarak perlit ve torf karışımı kullanabilirsiniz.
• Güneş ışığından korunan aydınlık bir yer olmalıdır.
• Köklenme süresi bitki türüne göre değişir. Birkaç hafta ila birkaç ay arasında köklenme görülür.
Ortam sıcaklığı 20-25 derece arasında olmalıdır. Yüksek nem köklenmeyi destekler. Çeliklerin üzerini şeffaf bir poşetle örterek nemli bir ortam yaratabilirsiniz. Poşeti her gün bir süre açarak havalandırma yapın. Köklenme sürecinde sabırlı olun. Düzenli olarak kontrol edin ve çürüyen yaprakları atın.
Hava Katmanlama
Hava katmanlama biraz sabır ve özen gerektiren ancak oldukça keyifli bir bitki çoğaltma yöntemidir. Bahçenizi ve evinizi yemyeşil bir yaşam alanına dönüştürebilir, doğayla iç içe olmanın tadını çıkarabilirsiniz. Ağaç ve çalı türlerinde de tatmin edici sonuçlar verir. Bu yöntemde ana bitkinin dalı üzerinde yeni bir bitki oluşturulur ve daha sonra ana bitkiden ayrılır. Dalın sadece bir kısmı kesildiğinden ana bitkinin büyümesine zarar vermez. Hem de yeni bitkinin kök sistemi daha güçlü ve sağlıklı olur. Başarı oranı da yüksektir. Bazı bitkilerin köklenmesi zor olabilir. Hava katmanlama bu durumda etkili bir çözüm sunar. İlk olarak çoğaltmak istediğiniz dal üzerindeki kabuk belirli bir bölgede kazınır. Bu bölgeye nemli bir ortam yaratmak için sphagnum yosunu veya torf karışımı ile sarılır ve streç filmle sıkıca kapatılır. Zamanla bu nemli ortamda köklenme gerçekleşir. Kökler belirginleştikten sonra dal ana bitkiden kesilir ve yeni bir saksıya dikilir. Elma, armut, kiraz meyve ağaçları ile ortanca, gül, yasemin süs bitkilerinde ve Forsythia, leylak çalılarında kullanılabilir. İlkbahar veya yaz başı hava katmanlama için en uygun zamanlardır. Sağlıklı orta kalınlıkta ve esnek bir dal seçilmelidir. Köklenmenin gerçekleşmesi için nemli ortamın sürekli korunması gerekir. Köklenme süresi bitki türüne göre değişebilir.